Dl. 20. Ulrich Zwingli, P. de Zeeuw JGzn

Ulrich Zwingli en de hervorming van Zwitserland

P. de Zeeuw JGzn, M.J. Ruissen (eindredactie)

verschijningsdatum: 13 juni 2016

Dominee Zwingli bestrijdt de Rooms-Katholieke dwalingen en sneuvelt in de strijd tegen de Roomse kantons te Kappel. In Solothum bedreigen de katholieken de Zwinglianen met de dood, maar de schout daar voorkomt dat op dappere wijze. De schrijnwerker van Zürich is een goede vriend van dominee Zwingli. Hij vindt het erg dat dominee Keyzer door de rooms-katholieke woudkantons om het leven gebracht is en is het met Zwingli eens dat dit niet ongestraft kan blijven.

In Baden vindt in die tijd een twistgesprek plaats tussen gereformeerden en rooms-katholieken. Zwingli krijgt dagelijks verslag van wat daar besproken wordt. Aan de hand van de Bijbel helpt hij mee allerlei godsdienstige dwalingen te weerleggen.

Het lijkt uit te lopen op een oorlog met de katholieke woudkantons, maar op het laatste moment komt er verzoening. Zwingli is hier niet blij mee, want hij denkt dat het later toch op een gevecht zal uitlopen en dan zal het er voor de hervormden slecht uitzien.

Tijdens de slag van Kappel sneuvelt de dappere Zwitserse hervormer. Toch is de hervorming dan nog niet uitgewerkt. In Solothurn dreigt het op een gewapende strijd met de katholieken uit te lopen, maar de schout daar weet dat op dappere wijze te voorkomen.

 

 

Voorwoord

 

P. de Zeeuw beschrijft in verhaalvorm de hervorming van Zwitserland, waarin Ulrich Zwingli van zo grote betekenis is geweest. Zijn levensgeschiedenis wordt vanuit het perspectief van de schrijnwerker in Zürich beschreven. Hij is immers een goede vriend van de hervormer en vertelt de levensloop van Zwingli aan zijn gezinsleden.

De godsdiensttwist die in Baden met dr. Eck plaatsvond en de oorlog die met de katholieke woudkantons gevoerd werd, staan centraal in het eerste deel van dit boek.

Na de slag bij Kappel, waar Zwingli sneuvelt, reist de schrijnwerker naar Solothurn. Daar maakt hij de heiligenverering en de rooms-katholieke onderdrukking van de gereformeerden mee. Wanneer de katholieken de kanonnen tevoorschijn halen en beginnen te schieten op de volgelingen van Zwingli, voorkomt de schout een bloedbad.

 

In dit boek zijn twee boeken van P. de Zeeuw samengevoegd. Het zijn ‘De schrijnwerker van Zürich’ en ‘De schout van Solothurn’. In beide is de schrijnwerker de hoofdpersoon. De boeken vormen een eenheid en beschrijven op boeiende wijze de hervorming van Zwitserland.

 

Achter in dit boek staat een eenvoudige samenvatting van het leven van Ulrich Zwingli en wat er in Solothurn gebeurd is. Daarna volgen hierover enkele vragen, zodat je de belangrijkste feiten over Zwingli kunt onthouden.

 

M.J. Ruissen, Goes

 

1. ‘Lise, ’t is om je kippetjes te doen!’

 

‘Vader, dominee Zwingli is binnen, moeder vraagt of u dadelijk komt.’ Opgewonden en met veel lawaai stuift Hans Gallman de werkplaats van zijn vader binnen.

De schrijnwerker[1] hoort de jongen niet. Hij is met een fijn steekwerkje bezig en daar heeft hij al zijn aan­dacht bij nodig.

Maar als Hans met harde stem zijn bood­schap herhaalt, hoort Rudi Gallman hem wel. Voor­zichtig legt hij het paneel neer dat hij bezig was te be­werken en vraagt: ‘Wat is er eigenlijk aan de hand? Ik verstond je niet goed.’

Hans doet voor de derde maal zijn boodschap en nu dringt het eindelijk tot de schrijnwerker door wat zijn zoon zegt.

‘Zo zo, de dominee!’ mompelt hij. ‘Wat zou die hebben midden op de dag? Zeg Werner’, zo richt hij zich tot de knecht, die een bolpoot[2] onderhanden heeft, ‘let jij een beetje op dat paneel[3]; ik heb niet graag dat het beschadigd wordt. ’t Is zulk secuur werk!’

‘Goed, baas, ik zal erop letten.’

‘Dan zullen we nu eens gaan horen, wat de dominee op z’n hart heeft.’

Als de schrijnwerker de woonkamer binnenkomt, is de dominee druk in gesprek met Barbara, Rudi’s vrouw.

‘Ik vind dat de raad van Zürich volkomen gelijk heeft, dominee!’ hoort hij zijn vrouw zeggen.

‘Nou, nou, jij bent al vroeg met de politiek bezig!’ zegt hij lachend, terwijl hij de dominee een hand geeft en een stoel pakt.

‘Dat zeg je maar, omdat je nieuwsgierig bent, Gallman’, zegt Zwingli, ‘maar ik zal je gauw uit de droom helpen. Dr. Eck wil in Baden een twistgesprek voeren met mij en een paar anderen. Maar de raad van Zürich heeft gezegd, dat ik daar niet heen mag gaan!’

‘En toen zei ik dadelijk, dat de raad groot gelijk heeft’, vult Barbara aan. ‘Wat jij, Rudi?’

‘Ik ben het helemaal met je eens. Het zou u het leven kunnen kosten, dominee!’

‘Denk je dat echt, Gallman?’

‘Zonder twijfel, u bent toch niet vergeten wat ze met uw vrienden Hendrik Mesberg en Johan Nagel hebben gedaan?’

‘Hendrik hebben ze in het meer verdronken en Johan is op de brandstapel gestorven’, zegt Zwingli somber.

‘Precies, en zoiets zal u ook overkomen als u naar Baden gaat, u komt er niet levend vandaan, geloof mij maar.’

‘Misschien heb je wel gelijk, Gallman, en daarom ...’

Maar Zwingli kan die zin niet afmaken, want Hans stuift binnen met de kreet: ‘Vader, moeder, al de kippen van Lise zijn uit het hok, ze zwerven door de tuin!’

De drie grote mensen schieten in de lach om de angst van Hans en de schrijnwerker zegt rustig: ‘Probeer ze maar weer in het hok te drijven, Hans. Laat Werner je even helpen! Waar is Lise?’

‘Weet ik niet, vader, misschien speelt ze op de markt.’

‘Nou goed, jij kunt het samen met Werner wel opknappen.’

‘Doe goed je best, Hans’, zegt dominee Zwingli nu, ‘want ik zou me geen raad weten, als de kippen van Lise ervandoor gingen. Ik ben juist voor die kippen hier ge­komen.’

Nu begrijpt Hans er niets meer van. Wat heeft de dominee nu toch met de kippen van Lise te maken, denkt hij. Hij blijft staan en wil er net naar vragen, als zijn vader hem een wenk geeft, waar­op hij snel verdwijnt.

‘Meent u dat?’ vraagt Gallman, als Hans weg is, ‘dat van die kippen, bedoel ik?’

‘Jazeker, het is me beslist om de kippetjes van Lise te doen, maar ik wil ze niet opeten, hoor, geen denken aan. De zaak zit heel anders in elkaar.’

En nu begint de dominee zijn verhaal te doen.

‘Kijk eens, Gallman, ik mag niet deelnemen aan dat twistgesprek, dat weet je nu.’

‘Natuurlijk, dat zou ook dwaasheid zijn!’

‘Best, maar ik wil toch graag op de hoogte blijven van wat er in Baden gebeurt. En daarvoor heb ik kippen nodig.’

‘Het is mij een raadsel’, zegt de schrijnwerker.

‘Luister maar’, gaat Zwingli verder. ‘Er is afge­sproken dat bij het twistgesprek van beide zijden twee schrijvers worden aangewezen, die alles nauw­keurig moeten opschrijven. Behalve die twee mag niemand enige aantekening maken. Nu is er in Baden op het ogen­blik een student met een zeer sterk geheugen. Er wordt gezegd dat hij voor de baden kwam, maar hij is er alleen voor het twistgesprek. Hij zal elke avond thuis alles opschrijven wat hij die dag gehoord heeft. Twee vrienden zullen elke avond zijn aantekeningen naar mij in Zürich brengen. Ik kan er dan mijn mening over schrijven aan Oecolampadius, die, zoals je weet, het protestantse standpunt verdedigen zal. Heeft hij vragen, dan geeft hij die mee en ik schrijf een antwoord.’

‘Dat is geen kleinigheid, dominee, want om van hier in Baden te komen, moet je minstens vier uur lopen.’

‘Ja, zeker, dat is zo, maar dat hebben de vrienden voor de goede zaak over.’

‘Zal dat niet in de gaten lopen, dominee?’ vraagt de schrijnwerker. ‘Ik denk dat ze op de tweede dag al aangehouden zullen worden.’

‘En om te maken dat dit niet gebeurt, hebben we de kippen van Lise nodig’, antwoordt Zwingli. ‘Ze nemen elke keer als zij naar Baden gaan een mand met kippen mee. Tegen de wacht in de poort zeggen ze dan, dat ze jonge hoenders komen verkopen aan de heren, die de baden[4][C1]  gebruiken.’

‘Dat is slim bedacht, moet ik zeggen’, zegt Barbara. ‘Ik hoop van harte dat het goed mag gaan. En nu wou u de kippen van Lise daarvoor gebruiken?’

‘Ja, kan dat? Ze krijgt ze eerlijk weer terug, hoor.’  

‘Natuurlijk, dominee; al komt er geen kip terug, dan is het nog goed. Het is toch voor de zaak van het Evangelie? Nou dan! Ze moeten zeker bij u bezorgd worden?’ vraagt Gallman.

‘Ja, heel graag, de studenten kunnen er dan elke nacht een paar meenemen. Als ik ze deze week krijg, is het vroeg genoeg. Kom, ik stap weer eens op.’

Bij de deur staat Zwingli nog even stil. ‘Weet je wat die doctor Eck gezegd heeft?’ vraagt hij.

‘Nee, dat heb ik nog niet gehoord.’

‘Het zal me weinig moeite kosten om ons christelijk geloof tegen die Zwingli te verdedigen, want die heeft waarschijnlijk meer koeien gemolken dan boeken ge­lezen.’

‘Heeft hij dat gezegd, dominee? Dat is brutaal. Alsof u niet evengoed gestudeerd hebt als hij.’

‘Dat heb ik ook, maar hierin heeft hij wel gelijk: ik heb inderdaad heel vaak de koeien gemolken. Je weet dat mijn vader schout[5] was van Wildhaus, maar tegelijk was hij alpenherder. Zelf ben ik daar geboren op 1 januari 1484. Er waren bij ons thuis acht jongens en dat betekende dat we moesten aanpakken.’

‘Maar dat is helemaal geen schande, dominee.’

‘Nee, dat is het zeker niet, dat weet Eck ook wel, maar hij wil me alleen maar bespottelijk maken. Maar nu ga ik beslist, de oude Ludwig Schönbach is ziek, die moet ik nog even gaan bezoeken. Dus het komt in orde met de kippen?’

Met een hartelijke groet verdwijnt Ulrich Zwingli en de schrijnwerker gaat zijn paneel weer opzoeken. Wer­ner en Hans hebben ondertussen de kippen in het hok gejaagd en de knecht werkt al weer aan de bolpoot.

Als Lise een poosje later thuiskomt, straalt haar gezicht van plezier. ‘Ik heb het al gehoord van Hans, moeder, al de kip­pen zijn uit het hok geweest, wat een slimmerds. Maar ze zitten er nu gelukkig allemaal weer in, er is er niet één ontsnapt.’

‘Gelukkig niet, kind, maar schrik niet, Lise, want ze moeten er weer uit. ’t Is om jouw kippetjes te doen, kind.’

‘Moeten mijn kippen weg?’ vraagt Lise verschrikt. ‘Ja, vind je dat erg? De dominee wil ze hebben, dominee Zwingli.’

‘Maar dat wil ik niet, laat hij ze maar ergens anders gaan kopen, hoor, ik kan ze echt niet missen; ik loop even naar vader.’

‘Hier blijven, Lise, je mag niet naar je vader om over de kippen te praten.’

‘Waarom niet?’ vraagt Lise. ‘Omdat we het er straks met vader over zullen hebben.’

En daarmee is het afgelopen. Lise weet best, dat tegensputteren niet helpt.